Jura Krakowsko-Częstochowska to jedna z najpiękniejszych i najciekawszych krain w Polsce. Ten malowniczy obszar łączy w sobie unikalny w skali kraju krajobraz, ciekawą historię, cenne zabytki oraz ciekawą ofertę turystyczną w postaci setek kilometrów szlaków pieszych i rowerowych. Ze względu na bliskość od Krakowa bywamy na Jurze często, ale dla jurajskich atrakcji warto tu przyjechać nawet z drugiego końca Polski! Podpowiadamy, co zobaczyć na terenie Jury Krakowsko-Częstochowskiej.
Gdzie leży Jura i skąd wzięła się jej nazwa?
Ten wyżynny obszar znajdziecie na mapie pomiędzy Częstochową i Krakowem, stąd też oficjalna, geograficzna nazwa – Wyżyna Krakowsko-Częstochowska, ale w tekście będziemy używać też nazw: Jura i Jura Krakowsko-Częstochowska. Jura to okres geologiczny, kiedy Ziemię opanowały dinozaury i inne wielki gady. Obszar o którym mówimy, był wtedy dnem pradawnego, ciepłego morza, więc zamiast kości dinozaurów znajdujemy tu wapienne skały, a w nich ślady podwodnego życia, np. amonity. Stare dobre czasy, nie obrazilibyśmy się na jakieś ciepłe morze na rogatkach Krakowa – szczęśliwie ten arcyciekawy krajobraz, który pozostał nam jako pamiątka po tamtych czasach, też daje radę.
I – Przyrodnicze atrakcje Jury Krakowsko-Częstochowskiej
Na całym obszarze Jura pełna jest niezwykłych przyrodniczych skarbów. Nie brakuje tu lasów, wartkich rzek i strumieni (zamieszkanych np. przez pstrągi), pięknych wapiennych ostańców o fantazyjnych kształtach oraz niezliczonych jaskiń wyżłobionych przez wodę w wapiennej jurajskiej skale. Cuda ożywionej i nieożywionej przyrody chronione są za pomocą licznych parków krajobrazowych, rezerwatów przyrody i jednego parku narodowego.
1. Ojcowski Park Narodowy
Ojcowski Park Narodowy to najmniejszy polski park narodowy i taka „Jura w miniaturze”. To tu przejdziecie przez słynną Bramę Krakowską, poznacie legendy Jaskini Łokietka i Ciemnej, spojrzycie na panoramę Doliny Prądnika z ruin ojcowskiego zamku i zwiedzicie piękna rezydencję w Pieskowej Skale, stojąca tuż przy słynnej Maczudze Herkulesa. A do tego, co powiecie na zwieńczenie dnia kolacją z wielokrotnie nagradzanym Pstrągiem Ojcowskim…? Na zwiedzanie Ojcowskiego Parku Narodowego warto zarezerwować cały dzień, ale by poznać wszystkie jego zakątki warto spędzić tu minimum dwa dni.
Jeśli planujecie odwiedzić Ojców, zapraszamy do wpisu o atrakcjach Ojcowskiego Parku Narodowego lub naszego autorskiego e-przewodnika z gotowym planami wycieczek i sprawdzonymi adresami w Ojcowie i okolicy.
2. Pustynia Błędowska
Pustynia Błędowska to największa pustynia w Polsce. Obszar ten nie powstał jednak w sposób naturalny jak np. Sahara (bardzo niskie opady), ale w wyniku działalności człowieka, który przez stulecia prowadził w tej okolicy intensywne prace górnicze. Lasy porastające piaszczyste tereny wycięto dla pozyskania drewna potrzebnego do wzmacniania kopalnianych korytarzy. Jednocześnie w wyniku drążenia tuneli obniżył się poziom wód gruntowych. Spowodowało to powstanie deficytu wodnego i w konsekwencji ogromnego obszaru piasków lotnych (pustyni).
Pustynia Błędowska wciąż robi wrażenie, ale to już tylko namiastka tego, co istniało 100 lat temu. Zamykanie kopalń, podwyższyło poziom wód gruntowych, a liczne nasadzenia po II wojnie światowej bardzo ograniczyły obszar pustynny. Po więcej ciekawostek, w tym o wykorzystaniu pustyni jako poligonu, zapraszamy do naszego tekstu o tajemnicach Pustyni Błędowskiej.
Ciekawostką jest, że Pustynia Błędowska to niejedyna pustynia na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej – drugą jest Pustynia Siedlecka, na której rozgrywane są czasem nawet pustynne biegi. Szukajcie jej koło miejscowości Siedlec.
3. Dolinki Krakowskie
Park Krajobrazowy Dolinki Krakowskie, zwany potocznie Dolinkami Krakowskimi, to zespół malowniczych dolin otoczonych wysokimi wapiennymi ścianami i ostańcami, a niekiedy także potężnymi skalnymi bramami. Dolinek jest kilka i powstały w podobny sposób jak znajdująca się na wschód od nich słynna dolina Prądnika w Ojcowskim Parku Narodowym – w wyniku erozji rzecznej.
Ten piękny przyrodniczo park to popularny teren wypoczynku i rekreacji dla okolicznych mieszkańców, którzy korzystając z licznych szlaków pieszych i rowerowych, docierają np. do Diabelskiego Mostu czy karmelickiego klasztoru w Czernej w Dolinie Eliaszówki, a głód zaspokajają lokalnym pstrągiem z wędzarni w Dubiu niedaleko Doliny Racławki.
Poszczególne dolinki opisaliśmy w naszym tekście Dolinki Krakowskie, a także w tekstach opisujących każdą z nich z osobna.
4. Rezerwat Pazurek
Miłośników jurajskich skałek i buczynowych lasów, mieniących się jesienią odcieniami żółci, skusić może niewielki obszar chroniony w pobliżu Olkusza – rezerwat przyrody Pazurek. Na terenie Pazurka wytyczono szlak po pętli, prowadzący wśród wapiennych ostańców, skrytych w pięknym buczynowym lesie. Na kolorowe liscie na drzewach trochę się spóźniliśmy, ale usypany z nich barwny kobierzec kontrastował z białymi wapiennymi skałami. Zdecydowanie polecamy na krótki spacer o każdej porze roku. Tym bardziej, że wycieczkę do rezerwatu można połączyć z wizytą w pobliskim Zamku Rabsztyn.
5. Okiennik Wielki
Okiennik Wielki to grupa wapiennych skał leżąca na południe od ruin zamku Morsko. Oczywiście, wapiennych ostańców na Jurze nie brakuje, ale okienników, czyli skał z otworem w skale, powstałych w wyniku procesów krasowych, jest niewiele. Okno w Okienniku Wielkim to, bez wątpienia, to najciekawsze i najbardziej znane.
Okiennik to adres niezwykle popularny wśród wspinaczy skalnych, którzy wytyczyli na wapiennych ścianach ścieżki wspinaczkowe. Zobaczenie Okiennika polecamy jednak wszystkim, tym bardziej, że na miejscu przygotowano wiaty, stoliki i ławeczki, dzięki czemu to dobre miejsce na przerwę podczas zwiedzania atrakcji Jury Krakowsko-Częstochowskiej.
6. Góra Zborów i Jaskinia Głęboka
Góra Zborów to skaliste, wapienne wzgórze koło wsi Podlesice, z której roztacza się piękna panorama na Jurę Krakowsko-Częstochowską. Z miejscem tym mamy miłe wspomnienia- to tam udaliśmy się na pierwszy szlak z kilkutygodniowym synkiem w chuście. Szlak okazał się dokonały na pierwszy rodzinny „górski” wypad.
Polecamy też odwiedzić leżącą na terenie Rezerwatu Góra Zborów Jaskinię Głęboką – choć czy 12,5 metra to znowu tak „głęboko”? To jedna z nielicznych jurajskich jaskiń udostępnionych turystom, więc tym bardziej warto udać się do „wnętrza ziemi” w towarzystwie przewodnika- bilety do nabycia w Centrum Dziedzictwa Przyrodniczego i Kulturowego Jury w Podlesicach.
7. Brama Twardowskiego
Nieopodal Złotego Potoku (opisanego poniżej) znajdziecie jedno z najbardziej ciekawych miejsc w regionie, znane z legendy związanej z Twardowskim. Według podań dziurę w skale miał zrobić kogut Twardowskiego, który, odbijając się od skały, próbował dowieźć szlachcica w stronę księżyca. W rzeczywistości Brama Twardowskiego powstała w wyniku erozji wapiennych skał, tworząc naturalne przejście między dwoma skalnymi filarami. Wokół Bramy Twardowskiego znajduje się kilka pieszych ścieżek, dla których warto zatrzymać się tu na spacer. Polecamy zobaczyć skały: Diabelskie Mosty, Skała Baba oraz ruiny zamku Ostrężnik.
8. Skały Rzędkowickie
Skały Rzędkowickie to malownicza formacja skalna z chakraterystycznym spiczastymi wierzchołkami. Poszliśmy tu na spacer, przyglądając się wspinaczom i szukając najbardziej malowniczych zakamarków skał. Najpiękniej było chyba jednak… z drona :). Polecamy przyjrzeć się w szczególności Turni Lechfora – robi wrażenie!
II – Jaskinie Jury
Na terenie Jury znajduje się około 1500 odkrytych jaskiń, choć może jest ich więcej, bo najdłuższą z nich odkryto dopiero w latach 90-tych XX wieku. Większość jaskiń jest płytka, obiektów o głębokości ok. 40 metrów doliczono się około 150. Do zwiedzania udostępniono pięć jaskiń: wspomniana przy okazji Góry Zborów Jaskinia Głęboka, Jaskinie Łokietka i Ciemna w Ojcowskim Parku Narodowym oraz opisane poniżej Wierzchowska i Nietoperzowa. To jak, którą wybieracie?
9. Jaskinia Wierzchowska Górna
Jaskinia Wierzchowska, leżąca po sąsiedzku z Ojcowskim Parkiem Narodowym, oferuje najdłuższą trasę turystyczną w Polsce (choć najdłuższa jaskinia Jury to Jaskinia Wierna), dobrze oświetloną i przygotowaną do ruchu turystycznego. Zwiedza się ją w około 50 minut i przy odrobinie szczęścia spotkacie zamieszkujące jaskinię nietoperze.
10. Jaskinia Nietoperzowa
Niedaleko Jaskini Wierzchowskiej Górnej (10 minut samochodem) znajduje się udostępniona do zwiedzania Jaskinia Nietoperzowa, która według właścicieli jest największą jaskinią Jury. W trakcie zwiedzania z przewodnikiem zobaczycie liczne formy krasowe, takie jak ambony, wodospad naciekowy i kotły wirowe.
III – Atrakcje Jury Krakowsko-Częstochowskiej: Zamki Jury (warownie Szlaku Orlich Gniazd) i pałace
Nieodłączny element jurajskiego krajobrazu stanowią liczne zamki i warownie wybudowane w średniowieczu w celu ochrony zachodniej granicy Królestwa Polskiego, głównie za panowania króla Kazimierza Wielkiego. Średniowieczni budowniczowie do perfekcji wykorzystali naturalne walory obronne jurajskich wzgórz i skał, doskonale wkomponowując w nie umocnienia. Właśnie ze względu na lokalizację, wśród wysokich, trudnodostępnych, wapiennych skał, zamki te kojarzyły się „orlimi gniazdami”, a dziś stanowią jedną z głównych atrakcji Jury.
Bez względu na stan zachowania, jurajskie warownie to gratka dla zamkoholików – nic więc dziwnego, że kilka zamków znalazło się w naszym zestawieniu najpiękniejszych zamków w Polsce oraz na liście najpiękniejszych zamków Małopolski.
11. Zamek Ogrodzieniec
Zamek Ogrodzieniec we wsi Podzamcze to największa jurajska warownia, a przez wielu uważana również za najpiękniejszą. Wybudowana została na zboczu najwyższego wzniesienia Jury Krakowsko-Częstochowskiej – Górze Janowskiego (Zamkowej). Wapienne ostańce doskonale wkomponowano w zamkowe mury na wzniesieniu.
Zamek zyskał na znaczeniu, kiedy został siedzibą bogatego kupieckiego rodu Bonerów, którzy zamienili go w renesansową rezydencję. O losach zamku i ciekawostkach z nim związanych przeczytacie w naszym tekście o Zamku Ogrodzieniec.
12. Zamek Olsztyn
Wysoka na 35 metrów cylindryczna wieża z białego wapienia, zwieńczona ceglaną nadbudówką, to symbol olsztyńskiego zamku (czy Wam też przypomina wieżę z zamku w Chęcinach?). Linia murów i zabudowań, ciągnąca się wzdłuż (tu bez zaskoczenia) Góry Zamkowej, pozostaje wciąż dobrze widoczna i pozwala wyobrazić sobie wielkość tego założenia obronnego w czasach jego świetności – wtedy, kiedy bohaterscy obrońcy odparli szturmujące zamek oddziały austriackie.
13. Zamek Rabsztyn
Zamek w Rabsztynie to jeden z najciekawszych zamków w Małopolsce. Po zakończeniu w 2021 roku długoletniego remontu zyskał drugie życie, stając się kolejną popularną atrakcją Jury i okolic Olkusza. Na miejscu dostępni są przewodnicy (w miesiącach luty-listopad), a po zwiedzaniu można przysiąść w zamkowej kawiarni.
U podnóża zamku znajdziecie także ciekawą chatę Kocjana, gdzie dowiecie się co nieco o pochodzącym z Olkusza konstruktorze szybowców i bohaterze, który w czasie II wojny światowej rozpracowywał niemiecki pociski V-2.
14. Zamek Bobolice
Zamek Bobolice to bardzo zgrabna rekonstrukcja zamku, dokonana przez prywatnego właściciela. Zamek stojący na wapiennej skale prezentuje się wręcz bajkowo i to tę bajkowość, ponoć niezgodną z prawdą historyczną, najczęściej zarzuca się współczesnej odsłonie bobolickiego zamku. Wydaje się, że to raczej głos mniejszości, pasjonatów średniowiecza i tradycjonalistów, gdyż turystów w Bobolicach i pobliskim Mirowie (ten sam właściciel) nie brakuje. Pojedźcie tam sami i oceńcie. Na miejscu funkcjonują restauracja i hotel – nocleg w Bobolicach i poranną kawę z widokiem na zamek wspominamy bardzo miło.
15. Pałac Raczyńskich w Złotym Potoku
Ten nietuznikowy pałac słynął kiedyś jako rezydencja m.in. Szreniawitów-Potockich, Koniecpolskich, Krasińskich i Raczyńskich. Przebywał tu także sam Zygmunt Krasiński wraz z rodziną, ciesząc się, jak i Wy, urokami Jury. Fakt ten upamiętniono w niewielkim Muzeum Regionalnym im. Zygmunta Krasińskiego, przylegającym do pałacu. Dziś można obejść pałac dookoła – obiekt oraz otaczający go teren utrzymane są w niezłej kondycji, ale wnętrza pałacu pozostają niedostępne dla szerszej publiczności.
IV – Ciekawe miasta i miasteczka Jury Krakowsko-Częstochowskiej
Na terenie Jury, poza przyrodą i zamkami, warte uwagi są także miasta, które pochwalić mogą się wielowiekową historią i ciekawymi atrakcjami turystycznymi. Każde z nich będzie świetną bazą wypadową do zwiedzania atrakcji Wyżyny Częstochowsko-Krakowskiej.
16. Olkusz
Mało kto wie, że średniowieczny Olkusz był miastem górniczym, słynącym z wydobycia dwóch niezwykle cennych wtedy metali: ołowiu i srebra. Liczne kopalnie zapewniły miastu silną pozycję i bogactwo w ówczesnej Polsce, a Olkusz nazywany był „Srebrnym Miastem”. Dziś po czasach świetności zostały nieliczne zabytki, między innymi mury obronne z basztą. Z kolei piwnice średniowiecznego ratusza i budynków górniczych zamienione zostały w muzeum Podziemny Olkusz, przybliżające historię miasta i górnictwa w okolicy.
17. Częstochowa
Pierwsze skojarzenie z Częstochową to oczywiście klasztor na Jasnej Górze, słynący z Cudownego Wizerunku Matki Bożej, do którego od kilkuset lat pielgrzymują wierni. Częstochowa to jednak nie tylko centrum kultu religijnego, ale niegdyś również ważny ośrodek przemysłowy – by lepiej poznać tą część historii miasta, polecamy odwiedzić trzy muzea: Muzeum Produkcji Zapałek, Muzeum Górnictwa Rud Żelaza i Muzeum Historii Kolei, które wchodzą w skład Szlaku Zabytków Techniki. Ciekawy jest też porosnięty bluszczami cmentarz żydowski, zlokalizowany przy ul. Złotej.
18. Żarki
W położonych w centrum Jury Żarkach warto zatrzymać się w Starym Młynie – Muzeum Rzemiosł Dawnych. To nowoczesne muzeum, w którym dowiecie się więcej o pracy młynarza, ale też o innych zapomnianych zawodach, takich jak kołodziej lub bednarz. Szukający bardziej „niestandardowych” atrakcji mogą zatrzymać się przy kompleksie zabytkowych stodół, najlepiej w dzień miejscowego jarmarku, odbywającego się w środy i soboty. Żarki były bowiem zawsze miastem targowym, a w zabytkowych stodołach przechowywano jarmarczne towary.
W Żarkach znajdziecie także bardzo dobrze zachowany kirkut, na którym doliczono się aż 1100 pochówków. Do dziś ostał się także budynek synagogi, dziś wykorzystywany jako centrum kultury.
19. Kraków
Choć Gród Kraka nie leży bezpośrednio na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej, to z nią sąsiaduje i znajduje się w nazwie tej krainy, więc pominąć go nie wypada. Miasto specjalnego reklamowania nie wymaga, więc bezpośrednio odsyłamy Was do naszego przewodnika po atrakcjach Krakowa – uważamy, i potwierdzają to Wasze komentarze, że to kawał dobrego i praktycznego tekstu.
IV – Szlaki turystyczne Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej
20. Rowerowy Szlak Orlich Gniazd
Choć istnieje piesza wersja szlaku, polecamy jego rowerowy wariant, który poprowadzi Was przez większość opisanych w tekście atrakcji Jury Krakowsko-Częstochowskiej. Trasa między Częstochową a Krakowem liczy 190 km i jest jednym z najbardziej malowniczych szlaków rowerowych w Polsce.
Infrastruktura rowerowa jest zróżnicowana, od doskonałych asfaltowych ścieżek rowerowych po wyzwania na piaszczystych, leśnych odcinkach. Upraszczając – część śląską przygotowano bardzo porządnie, po stronie małopolskiej jest trochę gorzej- szczególnie przed samym Olkuszem. Mimo kilku niedociągnięć, gorąco polecamy Rowerowy Szlak Orlich Gniazd miłośnikom rowerowych wycieczek, którzy poza samą jazdą przyjemność znajdują w obcowaniu z przyrodą i odkrywaniu lokalnej historii oraz zabytków- a tego na Jurze nie brakuje!
21. Piesze szlaki po Jurze Krakowsko-Częstochowskiej
Poza szlakiem rowerowym, istnieje też piesza wersja Szlaku Orlich Gniazd, jednak ze względu na postępującą urbanizację pewne odcinki, np. część przez Kraków do Ojcowskiego Parku Narodowego, będą średnio atrakcyjnym marszem między zabudowaniami. Szczęśliwie od Ojcowa robi się ciekawiej – i na tym odcinku warto by się skupić. Szlak liczy niecałe 170 kilometrów. Innym znanym szlakiem pieszym poprowadzonym przez atrakcje Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej jest Szlak Warowni Jurajskich – łącznie 152 kilometry.
