Przemyśl: atrakcje, ciekawostki i zabytki

Wiedzieliście, że Przemyśl to jedno z najstarszych polskich miast? Pierwsze wzmianki o mieście pochodzą z 981 roku, kiedy na Lachach (Polakach) zdobywa je Ruś Kijowska. Przez kolejne stulecia miasto zmieniało wielokrotnie swoich gospodarzy, by ostatecznie zostać przyłączone do Królestwa Polskiego w 1340 roku przez Kazimierza Wielkiego.

Długi czas Przemyśl rozwijał się na pograniczu świata polskiego i ruskiego, katolicyzmu i prawosławia, ale również i innych religii, głównie judaizmu, stając się prawdziwym tyglem kulturowo – wyznaniowym. 

W trakcie I wojny światowej Twierdza Przemyśl zasłynęła jako najdłużej broniąca się twierdza, będąca w pełnym okrążeniu. Od 1939 roku przez San, nad którym leży miasto, przebiegała granica między III Rzeszą, a Związkiem Radzieckim wzmocniona pasmem umocnień, tzw. Linią Mołotowa. Dziś przemyski rynek od granicy z Ukrainą dzieli dziś zaledwie 15 kilometrów. 

Przemyśl zdecydowanie można więc określić mianem ,,miasta pogranicza”. A wiadomo – granic strzec trzeba, tak więc zapraszamy na odrobinę kulturalny, ale nawet bardziej militarny spacer po Przemyślu i jego okolicach. Z naszej wizyty w mieście uzbierała się długa i ciekawa lista atrakcji Przemyśla.

Największe atrakcje Przemyśla

1. Rynek Starego Miasta w Przemyślu

Naszą wizytę w Przemyślu zaczęliśmy od przemyskiego rynku i pamiątkowego zdjęcia z wojakiem Szwejkiem, siedzącym z kuflem piwa na skrzyni z amunicją. Obecność pociesznego żołnierza w tym miejscu nie jest przypadkowa, bo ta literacka postać związana jest bezpośrednio z historią miasta. W wyniku operacji gorlickiej w 1915 roku siły państw centralnych wyparły wojska rosyjskie daleko na wschód, wyzwalając Galicję, w tym Przemyśl. Wtedy to właśnie do Przemyśla zawitał Józef Szwejk- w ostatniej części przygód swojego imienia.

Przemyski rynek zrobił na nas dobre wrażenie. Zadbany, otoczony zabytkowymi kamienicami, zielenią i estetyczną małą architekturą. Ruszyliśmy na niespieszny spacer po centrum miasta, podziwiając pięknie zdobione, choć często zaniedbane kamienice z czasów austro-węgierskich. Gdyby tak tylko odnowić fronty niektórych budynków, Przemyśl naprawdę mógłby się stać perełką Podkarpacia.

Przy przemyskim rynku znajdziecie również maleńką piekarenkę z prawdopodobnie najpyszniejszymi racuchami, jakie kiedykolwiek jedliśmy! Jej, jakie to było prawdziwe w smaku…! Piekarnia pani Olgi ma swoją piękną historię, którą opisał nawet Filip Springer w książce ,,Miasto Archipelag”.

Podziemna Trasa Turystyczna w Przemyślu

Sierpniowe słońce powoli dawało się nam we znaki i zaczęliśmy rozglądać się za jakimś cieniem. Gdzie się najlepiej schować? Pod ziemią! Z rynku skierowaliśmy się więc do znajdujących się nieopodal podziemi, będących dziś jedną z atrakcji Przemyśla. Ciągnąc się pod pobliską kamienicą i rynkiem, są doskonałym miejscem na upalną i deszczową pogodę.

Dwukondygnacyjne podziemia to pozostałość po czasach, kiedy piwnice służyły przemyskim mieszczanom jako magazyn do przechowywania najróżniejszych towarów – często wymagających niskich temperatur. Można więc powiedzieć, że pełniły niejako funkcję prostej chłodni. Podziemna wędrówka przypomina też o kupieckiej przeszłości miasta – w Przemyślu krzyżowało się sporo traktów i szlaków handlowych.

Podziemna Trasa Turystyczna w Przemyślu nie jest może tak okazała jak inne, które udało nam się odwiedzić dotychczas w Polsce, jednak to dobry pretekst by w ciekawy sposób poznać kawałek historii miasta. Warto poczekać na przewodnika, bo bez dodatkowej narracji atrakcja ta będzie tylko spacerem po starych piwnicach i kolektorze ściekowym.

Sobór św. Jana Chrzciciela w Przemyślu

Po wyjściu na powierzchnię, zaczęliśmy oglądać okolice rynku. W naszej ocenie warto udać się do trzech pobliskich kościołów.

Pierwszy z nich to Sobór św. Jana Chrzciciela w Przemyślu. Świątynia wybudowana została w I połowie XVII wieku przez Jezuitów w stylu barokowym. Po kasacie zakonu przez cesarza Józefa (zabór austriacki) świątynia była opuszczona, niszczała, zmieniała właścicieli, by ostatecznie w 1991 przejść na własność kościoła greckokatolickiego.

Dziś obok siebie mamy ciekawy miks baroku i sztuki cerkiewnej, reprezentowanej między innymi przez XVII-wieczny ikonostas.

Archikatedra Przemyska

To zdecydowanie najważniejsza świątynia katolicka w Przemyślu, którą łatwo rozpoznać dzięki stojącej w pobliżu dzwonnicy. Po zapoznaniu się z pięknymi wnętrzami warto skierować się ku podziemnym kryptom, udostępnionym do zwiedzania.

Kościół Franciszkanów w Przemyślu

Już sama fasada kościoła robi wrażenie, szczególnie trzy rzeźby na schodach prowadzących do świątyni. Bogato zdobione wnętrze kościoła pozostaje w pamięci, ale nas szczególnie zaintrygowały dwa freski.

Pierwszy – przedstawiający śmierć zakonników na przemyskim rynku z rąk żołnierzy mołdawskich. Przyznajcie, cokolwiek makabryczna historia… Drugi fresk, bardziej optymistyczny w wymowie, ukazuje oblężenie miasta przez Rakoczego, księcia Siedmiogrodu, i cudowne ocalenie miasta. Ot, taka ciekawa lekcja historii, i to w kościelnych murach, która pokazuje, jak niełatwo miał Przemyśl w swojej historii.

Zamek Kazimierzowski w Przemyślu

Po zobaczeniu świątyni wspięliśmy się na dominujące nad miastem wzgórze ze skromnym dziś, przemyskim zamkiem. Warownię wzniósł w XIV wieku sam Kazimierz Wielki, który w ten sposób umocnił swoje władanie na niedawno podbitych ziemiach. Przez kolejne stulecia zamek był przebudowywanu i niestety niewiele zostało z jego oryginalnej struktury. Nam w oko wpadły baszty, które swoim wyglądem przypominały te z zamku w Krasiczynie. Dokładne godziny i ceny biletów znajdziecie na stronie internetowej zamku.

7. Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej

Główna siedziba Muzeum mieści się w nowoczesnym budynku wybudowanym w roku 2009. Zobaczycie tu rozległe zbiory archeologiczne, etnograficzne, sakralne, jak i część poświęconą Twierdzy Przemyśl. Muzeum ma dwa dodatkowe oddziały, o których piszemy poniżej.

8. Muzeum Historii Miasta Przemyśla

Jeśli chcecie zobaczyć, jak dawniej żyli mieszczanie w Przemyślu, warto wybrać się do Muzeum Historii Miasta Przemyśla, którego siedziba znajduje się w historycznej kamienicy Brzykowskiej na przemyskim rynku. Budynek wybudowano w XVI wieku, więc  sam w sobie jest cennym zabytkiem. 

We wnętrzu kamienicy odtworzono różne mieszczańskie pomieszczenia, wśród których można wyróżnić jadalnie, sypialnie czy kuchnię. Wszystkie sale zaaranżowane zostały z niezwykłą starannością i wyposażone w setki eksponatów związanych z dziejami Przemyśla. Poza częścią mieszczańską naszą uwagę przykuła stara pracownia fotograficzna. 

Muzeum Dzwonów i Fajek w Wieży Zegarowej

Muzeum Dzwonów i Fajek znajdziecie w Wieży Zegarowej, wzniesionej w XVIII wieku i pełniącej pierwotnie funkcję dzwonnicy katedry grekokatolickiej. Dziś na kolejnych piętrach oglądać można bogatą kolekcja fajek (mnogość kształtów robi wrażenie) i dzwonów oraz dowiedzieć się więcej na temat ich produkcji. Stworzenie tego muzeum w Przemyślu nie było przypadkowe, gdyż miasto to ma długie tradycje ludwisarskie i w produkcji fajek. Z kolei tych, których nie interesują fajki i dzwony, być może skusimy obietnicą ładnej panoramy Przemyśla ze szczytu wieży?

10. Kopiec Tatarski na Zniesieniu w Przemyślu

Jeśli panorama Przemyśla z Wieży Zegarowej tylko rozbudziła Wasz apetyt na takie widoki, proponujemy udać się na Kopie Tatarski, zwany Kopcem Przemysława. Jeśli wierzyć archeologom i historykom, kopiec powstał w IX wieku – była to dość typowa konstrukcja wnoszona w tym okresie. Jeśli ktoś woli jednak zawierzyć legendom, zobaczy w kopcu grobowiec legendarnego Przemysława, założyciela Przemyśla, lub tatarskiego chana, który poległ przy próbie zdobycia miasta. 

11. Dworzec Kolejowy w Przemyślu

Dużo podróżujemy pociągami, więc niejeden dworzec kolejowy widzieliśmy przy okazji, ale ten przemyski warto zobaczyć niezależnie od wybranego środka transportu. Dworzec kolejowy w Przemyślu wybudowano w roku 1860 za Cesarstwa Austriackiego. W tamtych czasach przykładano wagę do architektury także w przypadku projektów użytkowych, czego przykładem poza dworcem w Przemyślu mogą być podobne obiekty w Krakowie i Tarnowie.  

Dworzec w Przemyślu wybudowano w stylu neobarokowym, więc sporo to detali i zdobień, takich jak żyrandole i malowidła przedstawiające panoramę miasta i herby.

Forty Linii Mołotowa i muzeum w bunkrze

Trochę dalej od starej części Przemyśla miłośnicy historii i fortów znajdą pozostałości Linii Mołotowa. W 1939 roku, na mocy tajnego układu Ribbentrop – Mołotow, III Rzesza i Związek Radziecki dokonały podziału Polski, a zgodnie z wytyczoną granicą Przemyśl miał przypaść Moskwie. Stało się tak po inwazji Armii Czerwonej 17 września 1939 roku. Przemyśl został miastem granicznym między dwoma totalitarnymi potęgami.

Przyjaźń przyjaźnią, ale zgodnie z rzymskim przysłowiem ,,si vis pacem para bellum”, Sowieci zaczęli budować system umocnień, zwany dziś Linią Mołotowa. Wielkiej roli podczas niemieckiej inwazji w czerwcu 1941 roku nie odegrał, gdyż prac nie udało się ukończyć na czas.

Na terenie miasta znajduje się kilkadziesiąt rozproszonych obiektów, których stan pozostawia wiele do życzenia. Na szczęście dzięki miejscowym miłośnikom historii udało się zachować część historycznej spuścizny. Na przykład nad samym Sanem znajdziecie Schron-Muzeum Linia Mołotowa Kaponiera 8813, który został nie tylko ładnie odremontowany z zewnątrz, ale również mieści w swoich wnętrzach ciekawą wystawę. Tym niezwykle ciekawym obiektem opiekuje się Przemyskie Stowarzyszenie Opieki i Rewitalizacji Linii Mołotowa „PROJEKT 8813”.

Twierdza Przemyśl

Jak mało które miejsce w Polsce, Przemyśl zapisał się wielkimi literami w historii I wojny światowej. Po wojnie krymskiej, w latach 50-tych XIX wieku, relacje między Austrią i Rosją pogorszyły się. W celu ochrony wschodnich rubieży państwa Habsburgów wybudowano potężną twierdzę Przemyśl. W 1914 była ona trzecią pod względem wielkości w Europie.

Twierdza Przemyśl w krótkim czasie oblegana była aż trzy razy. Po raz pierwszy działo się to od września do października 1914 roku – wtedy doszło do dwóch nieudanych i okupionych dużymi stratami szturmów. Jesienne ataki z 1914 roku uzmysłowiły Rosji bezcelowość frontalnych ataków na tak potężną fortecę.

Przy drugim oblężeniu, zapoczątkowanym w listopadzie 1914 roku, Rosjanie zdecydowali się wymusić kapitulację miasta i twierdzy poprzez całkowite odcięcie jej od zaplecza i wymuszenie kapitulacji z powodu głodu i chorób, które niechybnie pojawiłyby się w takich okolicznościach. Po trwającym 173 dni oblężeniu (najdłuższe oblężenie odciętego od swoich sił obszaru w trakcie I wojny światowej) Twierdza Przemyśl (Verdun frontu wschodniego) skapitulowała w marcu 1915 roku – wojsko austriackie oddało obiekt w rosyjskie ręce.

Historia lubi jednak płatać figla – bowiem już w maju tego samego roku, po udanej operacji gorlickiej, wojska austro-węgierskie podeszły pod Przemyśl i rozpoczęły trzecie oblężenie miasta. Tym razem nieprzygotowani Rosjanie, nowi gospodarze obiektu, nie powtórzyli bohaterskiego czynu poprzednich obrońców i poddali się już w czerwcu. Dziś Twierdza Przemyśl to jedna z największych atrakcji Przemyśla, która przyciąga miłośników historii i militariów.

Forty są w różnym stanie zachowania, więc jeśli nie jesteś fanem historii, militariów i szukania ruin w skrytych chaszczach, wybierz się do jednego z lepiej zachowanych i utrzymanych fortów np:

• Fort I Salis-Soglio
• Fort XI Duńkowiczki
• Fort XV Borek

Forteczna Trasa Rowerowa

Twierdza nie odegrała już istotnej roli po I wojnie światowej, a wchodzące w jej skład forty ulegały stopniowej dewastacji. Dopiero w latach 60-tych przemyskie fortyfikacje uznano za zabytek architektury obronnej. Wzdłuż pierścienia fortów okalających miasto wytyczono pieszy i rowerowy szlak. My oczywiście skupiliśmy się na wariancie rowerowym zwanym Forteczną Trasą Rowerową, którą podzielono na odcinek północny i południowy.

Bunkry Twierdzy Przemyśl, zgodnie ze sztuką fortyfikacyjną, budowane były na okalających miasto wzgórzach, co przekłada się bezpośrednio na profil trasy. O ile z punktu widzenia piechura nie są to duże przewyższenia, to dla części rowerzystów podjazdy mogą stanowić spore wyzwanie. Warto wziąć to pod uwagę, planując rowerowy wypad wokół Przemyśla – szczęśliwie bez problemu można znaleźć profile trasy z przewyższeniami włącznie, co zdecydowanie pomaga planować trasę.

Szlak północny liczy niemal 35 kilometrów. Najwyżej położonym punktem na trasie jest Fort IX Brunner. Po tym wymagającym podjeździe reszta trasy nie jest już tak męcząca fizycznie, a w mijanym po drodze Arboretum w Bolestraszycach można zregenerować siły spacerem po ukwieconych alejkach.

Odcinek południowy jest dużo trudniejszy, gdyż jest nie tylko dłuższy (52 km), ale czeka na nim kilka podjazdów na forty wybudowane na wysokich, liczących niemal 400 metrów wzgórzach. My zaczęliśmy objazd Fortecznej Trasy Rowerowej od tego wariantu trasy pełni sił, a północny, mniej wymagający, zostawiliśmy na drugi dzień.

Co warto zobaczyć w najbliższej okolicy Przemyśla?

Przemyśl to również doskonała baza wypadowa do odwiedzenia kilku bardzo ciekawych miejsc, znajdujących się w promieniu kilkudziesięciu kilometrów od miasta. Odległości to nieznaczące, więc łatwo tam dojechać samochodem, a nawet rowerem!

Arboretum Bolestraszyce

Położone zaledwie 7 kilometrów od Przemyśla Arboretum Bolestraszyce to istna gratka dla ludzi o ,,zielonych paluszkach” i doskonałe miejsce na krótki wypad z miasta. Arboretum może być też miłym przystankiem podczas zwiedzania północnego szlaku Twierdzy Przemyśl, tak jak to było w naszym przypadku.

Arboretum powstało w latach 70-tych na terenie ogrodów dawnego dworu szlacheckiego i posiada obecnie bogatą kolekcję polskich oraz obcych gatunków drzew, krzewów, kwiatów i wielu innych roślin. To doskonałe miejsce by odpocząć wśród zieleni i kwiatów.

Zamek w Krasiczynie

Kwadrans jazdy samochodem od Przemyśla znajduje się jednej z najpiękniejszych zamków w Polsce – renesansowy Zamek w Krasiczynie. Choć w formie wydaje się lekki i niepodobny do powszechnego wyobrażenia o zamkach, Krasiczyn to obiekt militarny z krwi i kości. 

Wysokie, obronne mury i cztery potężne baszty na narożach krasiczyńskiego zamku dobitnie o tym świadczą. Zamek stanowi piękny przykład renesansowej, magnackiej rezydencji obronnej. Niestety w wyniku rabunku i dewastacji obiektu przez żołnierzy sowieckich w 1939 roku nie zachowały się oryginalne wnętrza.

Więcej o tej architektonicznej perle polskiego renesansu napisaliśmy w osobnym wpisie o Zamku w Krasiczynie. Zajrzyjcie tam koniecznie!

Zamek w Łańcucie

Jeśli mowa o pięknych zamkach to koniecznie musimy wspomnieć o drugiej perełce Podkarpackiego – Zamku w Łańcucie. Ten leży trochę dalej od Przemyśla, bo prawie godzinę jazdy samochodem, ale warto poświęcić ten czas na dojazd. Na miejscu czekają na Was jedne z najpiękniejszych i najlepiej zachowanych wnętrz magnackiej rezydencji. Poza zamkiem i otaczającymi go ogrodami, warto również zobaczyć wozownie, Muzeum Ikon oraz piękna łańcucką synagogę.

Przepiękne drewniane cerkwie wokół Przemyśla (w tym UNESCO)

Okolice Przemyśla słyną z pięknych drewnianych cerkwi, które obok opuszczonych cmentarzy, są pamiątką po dawnych mieszkańcach tych ziem. Warto odwiedzić jedna z poniższych cerwki, tym bardziej, że niektóre z nich wpisane są na polską listę UNESCO. 

Naszym zdaniem warto szczególnie zobaczyć na przykład:

• Cerkiew w Chotyńcu (UNESCO) 
• Cerkiew w Radrużu (UNESCO) 
• Cerkiew w Uluczu
• Cerkiew w Piątkowej
• Cerkiew Paraskewy w Lipie
• Cerkiew w Jaworniku Ruskim

O Cerkwi w Radrużu i Chotyńcu piszemy w szczegółach w naszym przewodniku po niezwykle pięknej, ale mało znanej krainie Polski – Roztoczu Wschodnim. Z kolei o pozostałych cerkwiach piszemy w naszej relacji rowerowej wycieczki przez Pogórze Przemyskie, oczywiście podobną trasę zwiedzania można zrobić samochodem.

Skansen w Sanoku

Skansen w Sanoku to jeden z najpiękniejszych skansenów w Polsce i to zaledwie godzinę jazdy samochodem z Przemyśla. To chyba jeden z naszych ulubionych skansenów w Polsce, bo obok drewnianych chat i przepięknych cerkiewek można zobaczyć także zabytki przemysłowe- pozostałość po wydobywaniu ropy na Podkarpaciu. Mało kto wie, że te tereny są roponośne :).

Wszystko co warto zobaczyć w Przemyślu na mapie Google – Przemyśl atrakcje, ciekawe miejsca i zabytki

Byliście w Przemyślu? Macie w nim swoje ulubione miejsca lub rekomendacje? Dajcie znać!